ابن‌ابی‌شریف ابواسحاق ابراهیم بن محمد مریابن ابی شریف ملقب به برهان‌الدین، فقیه و قاضی شافعی است. ۱ - معرفی ابن ابی شریفاِبْنِ اَبی شَریف، ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن ابی بکر بن علی ابن مسعود بن رضوان مرّی، ملقب به برهان‌الدین، فقیه و قاضی شافعی مقدسی قاهری. وی‌در ۱۸ ذیقعده۸۳۶ق/۶ ژوئیه۱۴۳۳م در بیت‌المقدس زاده شد [۱]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۴، قاهره، ۱۳۵۳ق.
و در محرم ۹۲۳ق/۱۵۱۷م در قاهره درگذشت. [۲]
محمد ابن ایاس، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، ج۱، ص۱۶، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
علوم مختلف را در زادگاه خویش و نزد برادرش ک مال‌الدین ابن ابی شریف فراگرفت [۳]
عبدالرحمان علیمی، الانس الجلیل، ج۲، ص۲۱۶، اردن، ۱۹۷۳م.
و در ۷ سالگی حافظ قرآن گردید و آن را با ق رائت ابن کثیر و ابوعمرو نزد شمس ابن عمران تلاوت کرد. ادبیات عرب ، اصول ، منطق ، معانی و بیان و قمست زیادی از فقه حنفی را نزد سراج‌الدین رومی و یعقوب رومی آموخت و از تقی قلقشندی مقدسی والزین ماهر و دیگران که به درخواست برادرش به وی اجازه روایت دادند، اِستماع حدیث کرد. سپس با برادر خود به قاهره رفت [۴]
عبدالرحمان علیمی، الانس الجلیل، ج۲، ص۲۱۶، اردن، ۱۹۷۳م.
[۵]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۴، قاهره، ۱۳۵۳ق.
و در آن‌جا اقامت گزید و نزد امین اقصرائی شرح العقائد تفتازانی و نزد جلال‌الدین محلی شرح جمع الجوامع او را در اصول فراگرفت. از علم‌الدین صالح بلقینی و قاضی‌القضاة شمس‌الدین قایاتی و ابن حجر عسقلانی فقه و از بوتیجی و شهاب‌الدین ابشیطی علم فرائض و حساب و از سعد بن دیری و ابوالفضل مغربی تفسیر آموخت. [۶]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۴- ۱۳۵، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۷]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۲، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
۱.۱ - استماع حدیث مکهدر ۸۵۳ق/۱۴۴۹م به همراه پدر و برادر برای گزاردن مراسم حج به مکه رفت و از عالمان آن دیار و مدینه ، مانند تقی‌الدین ابن فهد مکی و ابوالفتح مراغی و ابوالبقاء بن الضیاء و دیگران استماع حدیث کرد و در فنون مختلف به کمال رسید و بسیاری به او اجازه قرائت و فتوا داداند. ۱.۲ - بازگشت به قاهرهآنگاه به قاهره بازگشت و در حلقه درس قاضی القضاة مصر، شرف‌الدین یحیی مناوی شرکت کرد و از نزدیکان وی گردید و با دختر وی ازدواج کرد و به نیابت وی در امر قضا انتخاب شد [۸]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۴- ۱۳۵، قاهره، ۱۳۵۳ق.
[۹]
عبدالرحمان علیمی، الانس الجلیل، ج۲، ص۲۱۶، اردن، ۱۹۷۳م.
و در جامع الازهر به تدریس پرداخت. ۱.۳ - تدریس در جامع طولونهمچنین تفسیر ، فقه و خطابه را در جامع طولون، مدرسه حجازیه و جامع فکاهین تدریس کرد. [۱۰]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۴- ۱۳۵، قاهره، ۱۳۵۳ق.
به گفته علیمی [۱۱]
عبدالرحمان علیمی، الانس الجلیل، ج۱، ص۲۱۷، اردن، ۱۹۷۳م.
وی در این ایام در دیار مصر صاحب فتوا بود. ۱.۴ - سفر به دمشقدر ۸۹۸ق/ ۱۴۹۳م به دمشق رفت و در شمیصاتیه اقامت گزید و ابن طولون نزد وی قرائت کرد. [۱۲]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۳، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
۱.۵ - بازگشت به بیت‌المقدس در همان سال، پس از غیبتی طولانی از زادگاه خویش به بیت‌المقدس بازگشت و در مدرسه صلاحیه قدس به تدریس پرداخت، ولی دوباره به قاهره رفت و به تدریس پرداخت و به شهرت بسیاری رسید.سفرهای دیگری نیز به قدس کرد. هر وقت بدان شهر می‌رفت، برادرش کمال‌الدین امر فتوا را به او واگذار می‌کرد. [۱۳]
عبدالرحمان علیمی، الانس الجلیل، ج۲، ص۲۱۷، اردن، ۱۹۷۳م.
زین‌الدین عمر بن احمد شماع حلبی شافعی (د ۹۳۶ق/ ۱۵۳۰م) گوید که در ۹۱۱ق/۱۵۰۵م در قاهره در حلقه درس وی حضور یافته و از او فایده بسیار برده است. [۱۴]
محمد ابن حنبلی، درّالحبب فی تاریخ اعیان حلب، ج۱، ص۶۵، به کوشش محمود حمد الفاخوری و یحیی زکریا عباره، دمشق ۱۹۷۲م.
ابن ابی شریف از راه شیخ الاسلامی چیزی دریافت نمی‌کرد و مخارج زندگی وی از کارگاه صابون پزیی که در قدس داشت، تأمین می‌شد. [۱۵]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۴، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
۱.۶ - مقام قضاوت استادی شافعیهوی در ۹۰۶ق/۱۵۰۰م ازجانب ملک اشرف قانصوة بن عبدالله سلطان غوری (د ۹۲۲ق/۱۵۱۶م) به جای محیی‌الدین عبدالقادر بن النقیب به مقام قضای شافعیه منصوب شد. در ۹۱۰ق/۱۵۰۴م از این مقام معاف و به سمت استادی مدرسه غوریه در مصر انتخاب گردید. [۱۶]
محمد ابن ایاس، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، ج۵، ص۱۶۱، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۷]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۳، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
در این مقام بود تا اینکه فتوایی درباره متهمی صادر کرد و آن فتوا برخلاف میل سلطان غوری بود. سلطان از وی خشمگین شد و او را از این سمت برکنار کرد. [۱۸]
محمد ابن حنبلی، درّالحبب فی تاریخ اعیان حلب، ج۱، ص۶۶، به کوشش محمود حمد الفاخوری و یحیی زکریا عباره، دمشق ۱۹۷۲م.
[۱۹]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۳، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
۱.۷ - اشعاراو در شعر نیز دست داشت. ابیاتی از وی را سخاوی ، [۲۰]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۵-۱۳۶، قاهره، ۱۳۵۳ق.
سیوطی ، [۲۱]
سیوطی، نظم العقیان، ج۱، ص ۲۶، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م، شوکانی، محمد، البدر الطالع، بیروت، ۱۳۴۸ق.
و دیگران آورده‌اند. ۱.۸ - وفاتابن ابی شریف در اواخر عمر گرفتار ناراحتی‌ها و فشارهایی از جانب سلطان غوری شد و پس از یک بیماری طولانی در ۸۰ سالگی درگذشت. چون هنگام مرگ او جنگ و فتنه در مصر حاکم بود کسی از مرگ او به درستی آگاه نشد، [۲۲]
محمد ابن ایاس، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، ج۵، ص۱۶۱، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
اما شوکانی نوشته است که پس از در گذشت وی متوکل علی الله ، خلیفه عباسی بر او نماز گزارد و در کنار مقبره شافعی به خاک سپرده شد. [۲۳]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۵، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
۱.۹ - آثارابن ابی شریف را آثار بسیاری است که بیشتر آن‌ها صورت منظوم کتابهای دیگران است. او بعضی از کتابهای زرکشی ، تفتازانی ، امام الحرمین و نسفی را به نظم درآورد. [۲۴]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۵، قاهره، ۱۳۵۳ق.
الایات التی فیها الناسخ و المنسوخ . [۲۵]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۴، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
دیوان خطب: غزی [۲۶]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۲، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
نوشته است، این دیوان را که در نهایت بلاغت و فصاحت بوده، دیده است. شرح المنهاج: این کتاب به گفته غزی، [۲۷]
محمد غزّی، الکواکب السائرة، ج۱، ص۱۰۴، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م.
در ۴ جلد بزرگ بوده است. شرحی بر قسمتی از کتاب البهجة الوردیة ؛ عنوان العطاء والفتح فی شرح عقیده ابن دقیق العید. شرح الحاوی للقزوینی در فروع . منجة الواهب النعم و القاسم فی تلخیص رسالة الاستاذ القشیری ابی القاسم. منظومه‌ای در قرائات که شامل ۵۰۰ بیت است. المواهب القدسیة : شرحی بر النفحة القدسیة ابن الهائم در فرائض. النخبة که منظومه‌ای است در صدواندی بیت. [۲۸]
محمد سخاوی، الضوءاللامع، ج۱، ص۱۳۵، قاهره، ۱۳۵۳ق.
۱.۱۰ - آثار موجودآثار موجود وی عبارت است از: اسئلة رفعت الی ابی اسحاق ابراهیم ابن ابی شریف الشافعی و اجاب عنها فی الادخال و الاخراج و نحوه من ابواب الوقف و غیر ذلک، نسخه‌ای از آن در دارالکتب قاهره، موجود است؛ تفسیر الا¸یتین و الحدیث، نسخه‌ای از آن در ایا صوفیا (شم ۳۹۳) موجود است)؛ شرح قواعد الاعراب ابن هشام ، نسخه‌ای از آن در گوتا، شم ۳۲۱ (پرچ، و نسخه‌ای دیگر در کتابخانه سلطنتی برلین موجود است ؛ عقود الدّر و الجوهر فی نبذة من اسرار سورة الکوثر ، در تفسیر، نسخه‌ای از آن که در ۸۷۹ق/۱۴۷۴م نوشته شده در کتابخانه ظاهریه دمشق نگهداری می‌شود [۲۹]
ظاهریه، خطی (علوم قرآنی)، ۲۰۳ .
«قصیده ابن ابی شریف»، نسخه‌ای از آن در مجموعه‌ای در کتابخانه سلطنتی برلین موجود است. ۲ - فهرست منابع(۱) محمد ابن ایاس، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، به کوشش محمد مصطفی، قاهره، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م. (۲) محمد ابن حنبلی، درّالحبب فی تاریخ اعیان حلب، به کوشش محمود حمد الفاخوری و یحیی زکریا عباره، دمشق ۱۹۷۲م. (۳) محمد سخاوی، الضوءاللامع، قاهره، ۱۳۵۳ق. (۴) شید، خطی. (۵) سیوطی، نظم العقیان، به کوشش فیلیپ حتی، نیویورک، ۱۹۲۷م، شوکانی، محمد، البدر الطالع، بیروت، ۱۳۴۸ق. (۶) ظاهریه، خطی (علوم قرآنی). (۷) عبدالرحمان علیمی، الانس الجلیل، اردن، ۱۹۷۳م. (۸) محمد غزّی، الکواکب السائرة، به کوشش جبرائیل سلیمان جبور، بیروت، ۱۹۴۵م. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی شریف»، شماره۸۲۵. |